Rối loạn mỡ máu là tình trạng tăng Cholesterol, Triglycerid (TG), hoặc cả hai trong huyết tương, hoặc nồng độ Cholesterol Lipoprotein mật độ cao (HDL-C) thấp góp phần vào sự phát triển của xơ vữa động mạch.

Tình trạng Cholesterol trong máu cao có thể tạo thành các mảng xơ vữa động mạch, tích tụ lâu dài sẽ khiến động mạch xơ cứng và hẹp lại. Các huyết khối nếu hình thành trong các động mạch này có thể gây nhồi máu cơ tim hoặc các cơn đột quỵ nguy hiểm. Nguyên nhân của tình trạng này có thể là tiên phát do di truyền hoặc thứ phát (do lối sống, sinh hoạt thiếu khoa học, béo phì, lười vận động…).

Khi người bị rối loạn mỡ máu đi kiểm tra sức khoẻ tổng quát sẽ được chẩn đoán bằng cách đo nồng độ Cholesterol, TG và các Lipoprotein trong huyết tương qua xét nghiệm máu. Mục tiêu chính của điều trị rối loạn Lipid máu là phòng ngừa bệnh tim mạch do xơ vữa động mạch, bao gồm hội chứng mạch vành cấp tính, đột quỵ, cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua hoặc bệnh động mạch ngoại biên được cho là do xơ vữa động mạch.

Điều trị rối loạn mỡ máu bao gồm sự thay đổi chế độ ăn uống, tập thể dục và thuốc giảm Lipid hay dùng là các Statin. Statin ức chế Hydroxymethylglutaryl CoA reductase- một Enzym chủ yếu trong tổng hợp Cholesterol, dẫn đến sự điều hòa các Receptor LDL và làm tăng độ thanh thải LDL. Các nhóm này làm giảm LDL-C tới 60% và làm tăng HDL-C không đáng kể và làm giảm nhẹ TG.

Statin cũng làm giảm tình trạng viêm lớp trong động mạch, viêm hệ thống hoặc cả hai bằng cách kích thích sản xuất oxit nitric nội mạc và có thể có những tác dụng có lợi khác. Liệu pháp điều trị rối loạn mỡ máu bằng Statin được phân loại là cường độ cao, trung bình hoặc thấp và được đưa ra dựa trên nhóm điều trị và độ tuổi. Việc lựa chọn thuốc Statin nào phụ thuộc vào bệnh đồng mắc của bệnh nhân, các loại thuốc khác, các yếu tố nguy cơ đối với các biến cố bất lợi, không dung nạp Statin, chi phí và tính sẵn có cũng như sở thích của bệnh nhân.

Nhóm thuốc Statin bao gồm các loại thuốc hoạt động bằng cách ức chế hoạt động của các Enzyme gan (HMG-CoA), có nhiệm vụ sản xuất ra Cholesterol, giúp điều trị rối loạn mỡ máu và giảm các nguy cơ liên quan. Nhóm thuốc này còn có tên gọi là thuốc ức chế men khử HMG-CoA.

Hiện nay, trên thị trường, các thuốc Statins được chấp thuận sử dụng cho điều trị bao gồm: LovaStatin (Mevacor hoặc Altocor), PravaStatin (Pravachol), FluvaStatin (Lescol), AtorvaStatin (Lipitor), SimvaStatin (Zocor), RosuvaStatin (Crestor). Các tác dụng của thuốc nhóm Statin là làm tăng HDL (tức là Cholesterol tốt), làm giảm LDL (Cholesterol xấu) và Cholesterol toàn phần. Nhóm thuốc này cũng làm giảm chỉ số Triglycerid trong máu, ổn định và làm chậm phát triển các mảng xơ vữa động mạch, giúp đề phòng nguy cơ đột quỵ.

Tác dụng phụ thường gặp khi sử dụng các Statin bao gồm các vấn đề tiêu hóa như: Tiêu chảy, táo bón, đau bụng, đầy hơi, buồn nôn hoặc nôn… Thuốc cũng gây ảnh hưởng đến thần kinh bao gồm các triệu chứng như nhức đầu, chóng mặt, nhìn mờ, buồn ngủ, mệt mỏi… Tác dụng phụ gây hậu quả nghiêm trọng như đau cơ cần được theo dõi chặt chẽ như: Đau nhức chân tay, viêm gân gót chân, chuột rút (vọp bẻ). Một số người dùng thuốc có thể bị phát ban (nổi mẩn đỏ).

Hiện vẫn chưa có phương pháp đặc trị các tổn thương cơ do thuốc nhóm Statin gây ra. Người dùng thuốc nếu thấy các triệu chứng nói trên, cần ngưng dùng thuốc ngay và báo cho thầy thuốc để xử trí kịp thời. Những người được chỉ định dùng thuốc nhóm Statin cần phải thực hiện xét nghiệm nồng độ men cơ trước khi dùng thuốc và kiểm tra lại khi có biểu hiện đau nhức cơ để phát hiện sớm những tác dụng phụ nghiêm trọng.

Điều trị rối loạn mỡ máu do đái tháo đường cần phải luôn bao gồm thay đổi lối sống và dùng Statin để làm giảm LDL-C. Nồng độ Lipid được theo dõi định kỳ sau khi bắt đầu điều trị bằng cách xét nghiệm định lượng nồng độ Lipid từ 2 đến 3 tháng sau khi bắt đầu hoặc thay đổi phương pháp điều trị và 1-2 lần mỗi năm sau khi mức Lipid ổn định là thực hành chung.

Việc dùng thuốc chỉ là một trong 3 vấn đề của điều trị. Bên cạnh dùng thuốc, còn có vai trò rất quan trọng của chế độ ăn uống và tập luyện thể dục vừa sức. Để gia tăng tác dụng của thuốc Statins, cần phải duy trì một lối sống lành mạnh và chế độ ăn hợp lý, cân đối và ưu tiên thực phẩm khỏe mạnh cho tim. Không ăn thịt đỏ, mỡ, tôm, nội tạng động vật… Đồng thời, duy trì hoạt động thể lực, thể thao đều đặn; không hút thuốc lá và hạn chế rượu bia.

Nhìn chung, lợi ích khi sử dụng các nhóm thuốc Statin vẫn vượt trội so với nguy cơ và tác dụng phụ. Tuy nhiên, để phòng ngừa và giảm thiểu những tác dụng phụ không mong muốn, người bệnh không tự ý dùng thuốc Statins để điều trị và cũng không tự ý ngưng thuốc nếu không có chỉ định của bác sĩ. Đồng thời, trao đổi với thầy thuốc ngay nếu có dấu hiệu đau gân cơ hoặc mệt mỏi khi dùng thuốc Statins. Ngoài ra, bệnh nhân mỡ máu cao nên đi khám sức khỏe định kỳ để kiểm tra các chỉ số mỡ máu và có biện pháp điều trị kịp thời, hiệu quả.

ThS.Lê Quốc Thịnh